In het artikel ‘Humanisme in tijden van AI’ onderzoekt Theo van Sprundel de relatie tussen generatieve AI en andere trends in relatie tot een groter narratief. Hij komt zo tot de existentiële vraag achter het humanisme, die draait om kennis en zingeving zoals die in de wereld zelf besloten ligt.
De existentiële vraag achter het humanisme gaat over kennis en zingeving zoals die in de wereld zelf ligt opgesloten. Dat betreft vanouds het direct tastbare dat aan onderzoek en experimenteel bewijs onderworpen kan worden. Maar er is evenzeer een onderstroom die kennis zoekt over het niet direct tastbare. Al in de Oudheid vroeg men zich af: wat zit er achter de loop van de sterren (die in kaart worden gebracht), waar leiden de overstromingen van de Nijl toe (die worden genoteerd), waar komt de smaak van wijnen vandaan (waarvan de oogsten en verwerking met de latere smaak in verband worden gebracht)?
Wetenschap, de dynamiek van het statische
De wetenschap staat ver (te ver?) af van de opinie-bubbels en media. Het volstaat niet meer alleen de journalistieke principes toe te passen, zoals checken van bronnen of doorprikken van ongeldige frames. Meer algemeen getrokken: de ‘emergentie’-benadering verklaart waarom de realiteit achter zin- en betekenisgeving minder gaat over ‘inhoud’ van een boodschap dan over het ‘frame’. Het gaat nu om het zogenaamde ‘narratief ’, het verhaal dat een situatie eenvoudig zou verklaren. Het frame wordt in de communicatie-strategie in lagen geconstrueerd. De existentiële vraag draait in deze benadering niet meer om een persoon en de inhoud van zijn/haar individuele keuzen. Nu gaat het nu om de mentale dynamieken en vooral de standpunten van waaruit een frame – het referentiekader van het moment – is bepaald. Existentie gaat over de positie die een betekenis zichtbaar maakt. Zonder positie geen frame, zonder frames geen betekenis, zonder betekenis geen existentiële vraag.
In de dynamische kennisvorming met de toepassing van frames wordt bijvoorbeeld ethiek niet meer afgeleid uit vaste en inhoudelijk bepaalde kennis. Geen ‘gutmensch’ of brave hendrik. Nu geldt de positie ten opzichte van de dynamieken in het moment, zonder vast gegeven beginpunt.
Wat betekent het ontbreken van een vast punt voor bijvoorbeeld politieke links/rechts-discussies, of de expert/praktijk-gesprekken, of elite/volgers-communicatie, of ondernemers/werknemers-aanspraken, of bestuurders/burgers-relaties? De kennis en rollen zullen over en weer worden erkend, maar een claim op ‘inhoudelijke’ (of morele) superioriteit niet. In de dynamische benadering gaat interactie over de correcte vraagstelling vooraf aan de formulering van een probleemstelling. Dat is niet een omweg om tot het ‘objectieve’ te komen; er zijn simpelweg twee benaderingen.
