Vanaf de dageraad van denken en geloven, heeft het midden gefascineerd. Denken én geloven, want de fascinatie voor het midden is veel meer dan een ‘denkwijze’. Het is vooral de uiting van een zoeken naar zin en het pogen te begrijpen van de plaats van de mens onder de zon.
In zijn essay over de identiteit van het westers christendom, ‘Het geheim van het lege midden’ (Meinema, 2003), schrijft de theoloog Witvliet over de mysterieuze aantrekkingskracht van het midden. Want de filosofische en religieuze fascinatie voor het midden wordt nog versterkt door de gedachte dat het midden leeg is: het lege midden.
In deze beschouwing wordt getracht beide noties, die van het midden en die van de leegte, in hun potentiële maçonnieke betekenis bij elkaar te brengen. Dat viel nog niet mee, vooral omdat elke poging om een leeg midden te definiëren, te operationaliseren of concreet te maken, tot mislukken gedoemd bleek. Dat is achteraf maar goed ook, want de ruimte die nu overblijft kan worden gevuld door anderen. Ook de methodiek van de zogenaamde negatieve theologie, het pogen God te omschrijven in wat hij NIET is, kon niet worden benut, al was het maar omdat die lege ruimte wel degelijk IETS is.
Veel lezers van ‘De Hobbit’ en ‘In de ban van de ring’, denken dat J.R.R. Tolkien de naam voor de wereld waarin zijn epos speelt, Midden-Aarde, zelf heeft bedacht. Dat is niet zo. De term komt oorspronkelijk uit het oud-Engels, middangeard. Tolkien was daarmee vertrouwd, onder meer als vertaler van de Beowulf, een tiende-eeuws oud-Engels episch gedicht waarin de term wel zes keer voorkomt. In de Beowulf duidt middangeard het omsloten gebied aan dat midden in de wereld ligt en waar de mensen wonen. Het begrip is verder terug te vinden in onder meer de Edda’s en in oud-Germaanse mythen.
Dat beeld van een wereld in het midden is overigens en gelukkig niet westers. China noemt zich zelf sinds mensenheugenis zhōng guó, het rijk van het midden. Wie in China een wereldkaart koopt ziet ook heden ten dage dat China zichzelf nog steeds en vooral beschouwt als het centrum van de wereld. Je mag hopen dat die kaart ook in Washington te koop is.
De islam beschrijft zichzelf in Soera 2, Al-Baqara (de Koe, 143) als de weg van het midden, wasitan, soms vertaald als het Gouden Midden; het is de weg van gematigdheid.Ook in het christendom speelt het midden een rol van betekenis. Jezus is het midden tussen Vader en Heilige geest. Babylon was de plek waar je in aanraking kon komen met de goden: Babylon = Bab-ilani, de poort der goden. Een plaats in het midden tussen de mens en diens goden.
